รามเกียรติ์171
เมื่อพระนัดดามังกรกัณฐ์เสียชีวิตลงเพราะศรพระราม แล้วลูกชายในอุดมคติอย่างอิทรชิตก็ยังทำพิธีชุบศรนาคบาศยังไม่สำเร็จ ทศกัณฐ์จึงต้องมองหาขุนศึกนำทัพออกรับหน้ากับข้าศึกที่กระชั้นเข้ามาใกล้ลงกาขึ้นทุกที จะใช้ทหารธรรมดาก็ไม่ได้เพราะแม่ทัพแห่งลงกาจะต้องเป็นผู้มีเชื้อแห่งพรหมา มิสามารถเอาใครที่ไม่มีหัวนอนปลายเท้ามานำทัพได้ เจ้าแห่งอสูรกวาดสายตาไปทั่วมหาสภาเห็นแต่เพียงเสนาอำมาตร์ผู้มีอายุ งุ่มง่ามไม่ทันศึกรบไม่ทันลิง สุดท้ายทศกัณฐ์มาหยุดสายตาทั้งสิบคู่ที่ วิรุญมุข พระนัดดา
วิรุญมุขเป็นลูกของวิรุญจำบังผู้เป็นราชาครองเมืองจารึกต่อจากผู้พ่อพญาทูษณ์ผู้เป็นน้องท้องเดียวกับทศกัณฐ์ วิรุญมุขจึงมีศักดิ์เป็นหลานปู่ของทศกัณฐ์ พ่อส่งมาฝากปู่ทศกัณฐ์เพื่อให้เรียนการอักษร การยุทธ การปกครองจากเหล่าคุรุในลงกา กุมารยักษ์ยักษ์ตนนี้ยังเด็กนักมีผมจุดบนหัว หน้าเขียวหรือบางที่บอกว่าเป็นสีเขียวเข้ม มีหอกเป็นอาวุธ ทรงม้าฝีเท้าจัด
ผู้เป็นปู่กวักมือเรียกให้หลานชายคลานเข้ามาหา
“วิรุญมุข หลานปู่เจ้ามาเรียนสรรพวิชาในลงกาก็สมควรแล้ว ปู่จะให้เจ้านำทัพออกศึกไปรับหน้าพวกมนุษย์จนกว่าลุงอินทรชิตของเจ้าจะกลับมา…” วิรุญมุขไม่เชื่อหูของตนเอง เพราะไม่คาดฝันว่าจะมีโอกาสเป็นแม่ทัพใหญ่เร็วขนาดนี้ ราชกุมารแห่งจารึกนครไม่สามารถเก็บอารมณ์ปิติอันน่าตื่นเต้นไว้ได้ รีบถวายบังคมเสด็จปู่โดยเร็ว แต่เหล่าอำมาตร์ในมหาสภาพากับคุยกันงึมงำ พญาทศกัณฐ์ล่วงรู้ว่าไม่มีผู้ใดเห็นด้วยกับราชโองการของตนจึงประกาศก้องอย่างหนักแน่น “สุริยวงศ์พงศ์อสูรคือผู้กล้า แม้จะเป็นเด็กก็สามารถเป็นแม่ทัพได้ โลหิตทุกหยดในตัววิรุญมุขมากจากองค์พรหม หลานปู่จงนำทัพไปปราบศัตรูให้ชื่อก้องทั้งสามภพ สวัสดีจงมีแด่เจ้าวิรุญมุข… มหิตันเสนาจงจัดทัพให้หลานข้าอย่างสมเกียรติ”
มหิตัน (ยักษ์หัวโล้น หน้าสีม่วงครามอ่อน) เสนาแห่งลงกาออกไปจัดทัพให้ว่องไวเหมาะสมกับการต้องตามจอมพลผู้ทรงม้า
จึ่งเกณฑ์กระบวนม้ารบ เลือกล้วนสินธพตัวกล้า
กองหนึ่งสีดำดั่งกา ขุนม้าถือปืนรางแดง
กองหนึ่งขาวผ่องผิวสังข์ ลำพองกำลังเข้มแข็ง
ผู้ขี่ม้าถือทวนแทง กวัดแกว่งบนหลังสินธพ
กองหนึ่งพื้นผ่านอมฤก ห้าวฮึกหกหมุนดีดขบ
ทหารขี่ถือหอกสำหรับรบ แล่นตลบแลลิบไม่เห็นกาย
กองหนึ่งพื้นพวกผ่านดำ ย่างย่ำทีน้อยเฉิดฉาย
พลขี่มือถือทองปราย ไพร่นายเตรียมท่าอสุรีฯ พระราชนิพนธ์ในร.1
จะเห็นว่าการจัดทัพลงกาครั้งนี้แตกต่างจากคราวอื่น ศึกนี้แม่ทัพใช้ม้าเป็นพาหนะไม่ใช้รถทรงดั่งศึกที่ผ่านมา จึงต้องเตรียมทหารม้าที่มีความเร็วในการขับเคลื่อนสูง ม้าของวิรุญมุขมีหน้าสีดำตัวขาวฝีเท้าจัด มีความเร็วมาก (เมืองจารึกน่าจะเป็นเมืองที่เชี่ยวชาญในการเลี้ยงม้า เพราะตัวผู้พ่อพญาวิรุญจำบังก็ทรงม้าวิเศษเหมือนกัน) เมื่อได้ฤกษ์วิรุญมุขชักม้าควงหอกสุรกานต์นำทัพออกจากเมืองฝุ่นตลบอบอวลไปทั้งนคร